توصیه های غذایی مفید برای افراد مبتلا به سل

پیشگیری و کنترل ضعف و کاهش وزن، تسریع بهبودی، تامین پروتئین کافی و جلوگیری از کم آبی (دهیدراتاسیون)از جمله اهداف رژیم درمانی در بیماری سل است.

رژیم غذایی در مرحله ی حاد بیماری(وقتی تب بالاست) باید حاوی مقادیر زیادی مایعات و به طور متناوب در طی 3-2 روزابتدایی تب باشد. حجم مایعات باید به اندازه ای باشد که مقدار آب از دست رفته طی تعریق را جبران کند و حجم کافی ادرار برای دفع مواد زاید را تأمین نماید. مصرف شیر ، آب میوه، انواع سوپ و آب  برای این منظور مناسب است. در صورتی که تب بالا باشد، نیاز به انرژی تا 50 درصد افزایش می یابد. از طرف دیگر تأمین نیازهای انرژی در اوج تب مشکل است. به محض کنترل تب، رژیم غذایی غنی از انرژی با وعده های غذایی متناوب توصیه می شود.

دریافت پروتئین علاوه بر نیازهای روزانه باید تا 50 درصد افزایش یابد که این افزایش به خاطر از دست دادن پروتئین های بافتی در دوران تب است.

 کربوهیدرات  کافی به صورت گلوکز، ساکاروز و نشاسته باید در غذاهای روزانه گنجانده شود که البته گلوکز به دلیل آسانی جذب ارجحیت دارد. بیشتر غذاهای بیمار باید ترکیبی از غلات  و حبوبات همراه با پروتئین حیوانی باشد. فرنی و پودینگ های مختلف برای این منظور مناسب به نظر می رسد.

دریافت پروتئین  علاوه بر نیازهای روزانه باید تا 50 درصد افزایش یابد که این افزایش به خاطر از دست دادن پروتئین های بافتی در دوران تب است. پروتئین مصرفی مثل شیر و تخم مرغ باید با ارزش بیولوژیکی بالا و آسان هضم باشد. «تب» باعث افزایش نیاز به ویتامینA، ویتامینC ، کلسیم، فسفر، سدیم  و B کمپلکس می شود. دریافت متعادل شیر، میوه ها،  آب میوه و 2-1عدد تخم مرغ  در روز می تواند تامین کننده افزایش نیاز باشد. به محض کاهش تب، غذای نرم به بیمار داده می شود که با توجه به نیاز و تحمل بیمار، غذا می تواند بافتی نرم یا طبیعی داشته باشد.

کلسیم جهت بهبود زخم های سل ضروری است. از جمله منابع حاوی کلسیم می توان به شیر و سبزیجات حاوی کلسیم مانند چغندر، شلغم و بروکلی اشاره نمود.

در ابتدا تناوب وعده های غذایی باید هر دو ساعت باشد که با بهبود بیماری هر 4 ساعت و به تدریج 4 وعده در روز توصیه می شود. در دوران تب باید مصرف کره، روغن نباتی و غذاهای سرخ شده را محدود کرد.

در مرحله ی تب مزمن و با پیشرفت بیماری سل، بیماران دچار کاهش اشتها،  درد قفسه ی سینه، خستگی،  عرق شبانه و سرفه می شوند. رژیم غذایی در این دوره باید سرشار از انرژی و پروتئین باشد. این رژیم غذایی، کاهش وزن متداول در تب مزمن را به حداقل می رساند. برای بهبود زخم های سل به کلسیم نیاز است. به این دلیل مصرف حداقل یک لیتر شیر در روز و انواع سبزی های محتوی کلسیم مانند چغندر، شلغم و بروکلی  توصیه می شود.

مصرف غذاهای غنی از ویتامین A ، بتاکاروتن و ویتامین C در فرد مبتلا به سل ضروری است.

متابولیسم ویتامین A  در این بیماری به طور منفی تحت تاثیر قرار می گیرد. به همین دلیل غذاهای غنی از ویتامین A و بتاکاروتن مانند: شیر، محصولات لبنی و گوشت ، تخم مرغ، هویج، گوجه فرنگی، انبه  و سبزیجات برگ سبز باید در رژیم غذایی روزانه ی بیمار گنجانده شود.

سل بیماری عفونی است و باعث از دست رفتن اسید اسکوربیک (که برای بهبودی بیمار لازم است) می شود. به همین دلیل مصرف مقادیر اضافی میوه های سیتروزی مثل پرتقال ، لیموشیرین، لیموترش  یا مکمل ویتامین C ضروری به نظر می رسد. در صورتی که بیمار به خونریزی مبتلا باشد، مصرف مکمل آهن لازم است.

سویا منبع خوب اسید لینولنیک محسوب می شود که این اسید باعث افزایش قدرت ایمنی بدن می گردد.

 سویا یکی از مواد غذایی بسیار مفید برای بیماران مبتلا به سل محسوب می شود. برخلاف منابع پروتئینی گیاهی دیگر، پروتئین استخراج شده از لوبیای سویا از لحاظ بیولوژیکی به سفیده ی تخم مرغ که از لحاظ تغذیه ای استاندارد طلایی محسوب می شود نزدیک است. پروتئین سویا برای افزایش دریافت پروتئین و جلوگیری از تحلیل بافت عضلانی در بیماران مبتلا به بیماری های تحلیل برنده مانند سل مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین سویا محتوی ترکیبات غیرقابل هضم و تخمیرپذیری به نام الیگوساکارید است. الیگوساکاریدهای موجود در سویا به تسریع رشد ارگانیسم های افزایش دهنده قدرت ایمنی و بهبود اثرات مثبت آنها کمک می کنند. از طرف دیگر سویا منبع خوب اسیدهای چرب ضروری مخصوصاً اسید لینولنیک محسوب می شود که این اسید باعث افزایش قدرت ایمنی می گردد.

بدن در حالت طبیعی روزانه به10- 5 گرم اسید آمینه ی گلوتامین(اسید آمینه ای که باعث افزایش سیستم ایمنی بدن می شود) نیاز دارد، اما بیماران عفونی  و مبتلا به سل، به 40 گرم از این اسید آمینه نیاز دارند تا از تحلیل بافتی جلوگیری کند. به همین دلیل مصرف مکمل آن لازم است.

توصیه هایی جهت بهبود وضعیت تغذیه ای بیماران مبتلا به سل :

* غذای بیمار باید آسان هضم، تا حد امکان اشتها آور و مطابق میل بیمار باشد تا او به غذا خوردن تشویق شود.

* هرگز بیمار را به غذا خوردن مجبور نکنید.

* غذای کم در وعده های غذایی متناوب، پذیرش بهتری خواهد داشت.

* بیمار باید مایعات و نمک کافی دریافت کند.

* رژیم غذایی بیمار باید مخلوط مواد غذایی نرم و کم فیبر باشد. با بهبود شرایط بیمار، مصرف غذای بیشتری توصیه می شود.

* علاوه بر رژیم درمانی، مصرف بعضی گیاهان دارویی مانند اکیناسیا که برای بهبود سیستم ایمنی مفید است، گل ماهور و شبدر چمنی که برای درمان سرفه استفاده می شود و خواص آنتی بیوتیکی دارد، می توانند در درمان بیماری موثر باشند. نحوه استفاده از این گیاهان هم بدین صورت است که، یک قاشق غذاخوری اکیناسیا را به مدت 25 دقیقه در یک چهارم لیتر آب با حرارت ملایم بجوشانید. سپس آن را در ظرف حاوی 2-1قاشق غذاخوری گل ماهور و شبدر چمنی بریزید و به مدت 30 دقیقه استراحت دهید. این ترکیب می تواند روزانه مورد استفاده ی بیماران قرار گیرد که البته مصرف آن به صورت «تازه» توصیه می شود.

* تغییر حالات روحی بیمار، ماساژ درمانی کل بدن 3-1 بار در هفته و فعالیت بدنی، به محض این که بیمار قادر به راه رفتن باشد، می تواند با افزایش عملکرد سیستم ایمنی در درمان بیماران مؤثر واقع گردد.

تغذیه در درمان بیماری سل

تغذیه در درمان بیماری سل

سل یا توبر کلولوز ، بیماری است که به وسیله باسیل سل (مایکوباکتریوم توبرکلومینر)که به بافت ریه تهاجم می کند ، ایجاد می شود وبا پیدایش روند التهابی همراه است .بیماری مذکور یا TB موجب تحلیل بافت ها ، خستگی ،سرفه خونی ،سرفه های خلط دار همراه با خلط زرد، سبز یا خونی ، تب وعرق فراوان شبانگاهی می گردد .شکل حاد بیماری مشابه پنومونی (ذات ریه) وشکل مزمن آن موجب تب خفیف می شود

افراد دچار ضعف سیستم ایمنی بخصوص افراد دچار سندرم نقص اکتسابی سیستم ایمنی بیشترمستعد ابتلا به این بیماری می شوند سل فعال از ریه ها آغاز می شود ولیکن اغلب درجریان خون بصورت توبوکلوز خارج ریوی بخش می شود .خستگی مفرط ،شکم درد ، دفع  دردناک ادرار،سردرد،تنفس کوتاه،عوارض شبه آرتریت،آسیب کلیوی ودرد در ناحیه ستون فقرات واستخوان ها از جمله علائم احتمالی توبوکلوز هستند در این میان مننژیت توبوکلوزی یک عارضه جانبی بسیار خطرناک برای سالمندان می باشد

بیماران مبتلا به توبوکلوز اغلب در فعالیت های روزانه نیاز به کمک دارند وهم چنین درمان های سرپائی برای ایشان مناسب نمی باشد وداروهای غیر معمول در درمان آنها استفاده می شود

اهداف درمان در افراد مبتلا به سل:

1-کنترل وزن بیمار وپیشگیری از کاهش وزن ونیز کاهش تب بیمار : میزان سوخت وساز پایه در بیماران مذکور 20 تا 30 درصد بیشتر از حد طبیعی وتب به 41 درجه سانتی گراد وحتی بیشتر نیز می رسد

2-کنترل سطوح کلسیم سرم در حدود طبیعی چرا که ممکن است هیپوکلسمی یا هایپرکلسمی رخ دهد

3-جبران مواد مغذی از دست رفته از طریق خونریزی ریوی در صورت رخداد آن

4-درمان نوریت (اختلال عصبی)ناشی از مصرف ایزونیازید

5-افزایش اشتهای بیمار

6-پیشگیری ودرمان دهیدراتاسیون

7-پیشگیری از التهاب ریوی وعوارض جانبی آن

توصیه های تغذیه ای ورژیم غذایی:

الف-از یک رژیم غذایی متعادل حاوی مقادیر آزاد پروتئین وکالری استفاده شود(ممکن است نیاز بدن تا 3000 کیلو کالری نیز برسد)

ب-استفاده از یک رژیم غذایی حاوی کلسیم وویتامین D  کافی

پ-داشتن رژیم غذایی حاوی آهن و ویتامین C کافی برای تشکیل وساخت مقادیر هموگلوبین وبهبود زخم)

ت-دارا بودن رژیم غذایی حاوی ویتامین B- کمپلکس بالاخص ویتامینB6   

ث-عدم استفاده از الکل بعنوان منبع دریافت انرژی

ج-استفاده از مکمل ویتامین A

و-استفاده از مایعات کافی (مقدار متداول 2 لیتر می باشد )مگر در موارد منع مصرف

شاخص های بالینی لازم جهت بررسی وضعیت بیمار :

a)قد                                 b)  وزن                           c)BmI     

d)عکس برداری اشعه X  از قفسه سینه (نواحی نامنظم سفید در زمینه تیره)

e) درجه حرارت                    f )تب                    g) تست خلط برای ماکیوباکتریوم توبرکلوز                     

h) تست مایع نخاعی                                          L)بررسی میزان دریافت ومصرف غذایی بیمار

شاخص های آزمایشگاهی لازم جهت بررسی وضعیت بیمار:

1-آلبومین                     2-پره آلبومین                   3-RBP(پروتئین متصل به رتینول) 

4-TLC(شمارش کلی لنفویست ها)                  

5-پیریدوکسین سرم (نام قدیم آن ویتامین B6 می باشد)

6- آهن سرم                                            7-کلسترول خون (معمولاً کاهش می یابد)          8- تعادل نیتروژن (نشانگر میزان دریافت پروتئین فرد می باشد )

9-سدیم ، پتاسیم ،منیزیوم وکلسیم                10-ترانسفرین (از جمله شاخص های آهن )

11-BUN (میزان اوره خون) ونیز کراتینین (جهت بررسی وضعیت کارکرد کلیوی )

12-تست های عملکرد کبدی (جهت بررسی عوارض ناشی از مصرف داروها)

نکاتی درمورد داروهای رایج مصرفی واثرات جانبی آنها:

با توجه به طول درمان طولانی مدت بیماری ، درمان همیشه شامل دو دارو یا بیشتر می باشد

a)ریفامپیسین (ریفامیپن) که از جمله عوارض جانبی آن بی اشتهایی می باشد

b)پیرازنیامید همراه با عوارض چون بی اشتهایی ، تهوع واستفراغ وعوارض مسمومیت زا روی کبد

c)اتامبوتول همراه با عوارضی چون تهوع یا بی اشتهایی وحتی آسیب چشمی در صورت مصرف بیش از حد 2 ماه دارو

d)ایتونامید با عوارض چون بی اشتهایی ، طعم فلزی در درمان ،  استفراغ ، اسهال ،کاهش وزن یا هیپوگلیسمی (در صورت مصرف دارو، مکمل  B6 داده شود)

e)استرپتومایسین بعنوان داروی تزریقی که اول بار در درمان سل استفاده شد ومصرف بیش از 3 ماه آن ممکن است بر تعادل بدن وشنوائی فرد اثر بگذارد

f)شیمی درمانی با عوارضی چون افزایش سطح کلسیم سرمی

g)ایمو نوتراپی

اثرات گیاهان داروئی هنوز به تأئید نرسیده است.

نکات لازم درآموزش به بیمار:

الف- افزایش سطح پروتئین وکلسیم دریافتی بیمار ، برای نمونه افزودن شیر خشک بدون چربی به نوشابه ها ، دسرها وسوپ ها

ب-تشویق بیمار به مصرف غذاهای اشتها آور

پ-لزوم دوره های استراحت قبل وبعد از مصرف غذا

ت-صحبت درباره عوارض ناشی از بیماری هم چون اضطراب ناشی از کاهش وزن، عرق شبانه ،کاهش قدرت عضلات ، تب بالا ورادیوگرافی غیر طبیعی قفسه سینه

ث-با توجه به شیوع توبوکلوز ، اعضای خانواده باید رادیوگرافی ودیگر تست ها را انجام دهند چرا که 5%  افراد در معرض سل ، پس از 1 سال به سل مبتلا می شوند ودر دیگر افراد نیز ممکن است حالت نهفته بیماری با ایدز ، دیابت ملیتوس یا لوسمی (افزایش گلبولهای سفید خون )خود را نشان دهد.

                                                          منبع علمی :

    کتاب تغذیه ومراقبت مبتنی بر تشخیص

 تالیف سیلویااسکات –استامپ